Σύμφωνα με μια νέα γενετική μελέτη, οι νεολιθικοί άνθρωποι εξαπλώθηκαν πριν από 9.000 χρόνια στη νότια Ευρώπη, περνώντας από νησί σε νησί βόρεια περιοχή της Μεσογείου και διαδίδοντας το γεωργικό τρόπο ζωής τους. Της Μικαέλας Κόλια.
Αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν ότι οι κάτοικοι στην Εγγύς Ανατολή ανέπτυξαν για πρώτη φορά τη γεωργία και την κτηνοτροφία, περίπου 12.000 χρόνια πριν. Καθώς οι αγρότες μετανάστευσαν στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη του κόσμου, η γεωργία αντικατέστησε γρήγορα το προηγούμενο μοντέλο επιβίωσης που βασιζόταν στο κυνήγι, συμβάλλοντας σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα «Νεολιθική μετάβαση».
«Η καθιέρωση της γεωργίας παρείχε τη δυνατότητα αύξησης του πληθυσμού, και η ανάπτυξη οδήγησε τους ανθρώπους να επεκταθούν σε νέους ορίζοντες», δήλωσε ο Γιώργος Σταματογιαννόπουλος, γενετιστής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον.
Σε μια νέα μελέτη, που δημοσιεύεται σήμερα στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, ο Σταματογιαννόπουλος και οι συνεργάτες του ανέλυσαν το DNA ατόμων από σύγχρονους πληθυσμούς της Μεσογείου ώστε να ανακατασκευάσουν τα μεταναστευτικά πρότυπα των αρχαίων προγόνων τους.
Τα γενετικά δεδομένα έδειξαν ότι οι άνθρωποι από την Εγγύς Ανατολή μετανάστευσαν στην Ανατολία-σημερινή Τουρκία-και στη συνέχεια κινήθηκαν γρήγορα προς τα δυτικά, από τα νησιά της Ελλάδας και τη Σικελία, συνεχίζοντας βόρεια προς το κέντρο της ηπείρου.
«Η γονιδιακή ροή ξεκίνησε από την Εγγύς Ανατολή στην Ανατολία, και από την Ανατολία προς τα νησιά», σημείωσε ο Σταματογιαννόπουλος και πρόσθεσε ότι είναι εντυπωσιακό το πόσο καλά τα γονίδια καθρεφτίζουν τη γεωγραφία.
Δύο Διαδρομές Γύρω από τη Μεσόγειο
Οι ερευνητές κατέγραψαν και συνέκριναν πάνω από 75.000 μικροσκοπικές γενετικές διαφορές -που ονομάζονται πολυμορφισμοί μονονουκλεοτιδίων, ή SNPs- από χιλιάδες άτομα. Επικεντρώθηκαν σε ανθρώπους που ζουν σε 32 διαφορετικές τοποθεσίες γύρω από τη Μεσόγειο, από την Υεμένη και την Παλαιστίνη στο Μαρόκο, την Ιταλία, και την Ισπανία, καθώς και αρκετούς μικρούς νησιωτικούς πληθυσμούς στην Ελλάδα, με σκοπό την αναγνώριση συγκεκριμένων μοτίβων και προτύπων «υπογραφής» σε διαφορετικούς πληθυσμούς.
Μετρώντας τα SNPs (γενετιστές τα αποκαλούν «Αποκόμματα») που έχουν κοινά οι πληθυσμοί, είναι δυνατόν να ανασυσταθούν οι τρόποι με τους οποίους σχετίζονται. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που ζουν στην κεντρική Τουρκία σήμερα, έχουν κοινό μερίδιο SNPs με τους Σικελούς και Παλαιστίνιους, αλλά οι Σικελοί και οι Παλαιστίνιοι έχουν και κάποιες διαφορετικές μεταλλάξεις. Αυτό δείχνει ότι οι άνθρωποι έχουν κοινές προγονικές ρίζες στην Ανατολία, αλλά από τότε οι πληθυσμοί δεν είχαν πολλή επαφή μεταξύ τους.
Τα νέα στοιχεία δείχνουν ότι οι άνθρωποι που ζουν γύρω από τη Μεσόγειο σήμερα έχουν κοινούς προγόνους στην Ανατολία. Στη συνέχεια, όμως, τα γονίδια διαφέρουν, με κάποια από τα ελληνικά νησιά, όπως τα Δωδεκάνησα και η Κρήτη, ένα είδος γενετικής γέφυρας με την υπόλοιπη Ελλάδα, τη Σικελία, την Ιταλία, και βόρεια προς την Ευρώπη. Στη νότια όχθη της Μεσογείου, οι γενετικές υπογραφές των σύγχρονων Αιγυπτίων, Λιβύων και Μαροκινών αποτελούν ένα ξεχωριστό γενετικό κλάδο.
Οι δύο ξεχωριστές διαδρομές δείχνουν ότι δεν υπήρχε μεγάλη γενετική ανάμειξη και ότι οι πληθυσμοί ακολούθησαν δυο ξεχωριστούς δρόμους, βόρεια και νότια από την Ανατολία. Η θάλασσα βοήθησε τη μετανάστευση στη βόρεια περιοχή της Μεσογείου, όπου οι άνθρωποι ταξίδευαν από νησί σε νησί, και εξαπλώθηκαν δυτικά. Αλλά «υπάρχει πολύ μικρή ροή γονιδίων» μεταξύ της βόρειας και της νότιας ακτής της Μεσογείου, όπου «η θάλασσα λειτούργησε ως εμπόδιο», δήλωσε ο Σταματογιαννόπουλος.
Αυτοί οι πληθυσμοί μπορεί να μην ήταν εντελώς ξεχωριστοί. Ωστόσο, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ελένη Ντόσον, η οποία είναι ερευνήτρια στο Topoi Excellence Cluster στο Βερολίνο, έχουν βρεθεί ανασκαφεί νεολιθικές εγκαταστάσεις στα νησιά της Μεσογείου. Υπάρχουν στοιχεία της επαφής σε ολόκληρη την Μεσόγειο. Για παράδειγμα, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν λεπίδες σε νεολιθικούς οικισμούς στην Τυνησία κατασκευασμένες από ηφαιστειακό γυαλί που προέρχεται από απομονωμένα νησιά κοντά στη Σικελία.
Όπως τόνισε η Ντόσον, «θα μπορούσαν να υπάρχουν όλα τα είδη των δικτύων σε όλη τη Μεσόγειο, που δεν έχουν αφήσει ίχνη στο γενετικό αρχείο. Ίσως δεν υπήρχε γενετική ανάμειξη, αλλά υπήρχε σίγουρα επικοινωνία. Δεν ισχύει ότι η θάλασσα έθεσε ανυπέρβλητο εμπόδιο».
Ασαφή μονοπάτια
Τα νέα αποτελέσματα προέρχονται αποκλειστικά από γενετικά δείγματα της σύγχρονων ατόμων που ζουν σε περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο. Ο Πόντους Σκόγκλουντ, γενετιστής στο Harvard Medical School, δήλωσε ότι χρειάζονται περισσότερα στοιχεία για να επιβεβαιώσαν ότι οι άνθρωποι αυτοί αντιπροσωπεύουν ακριβώς εκείνους που ζούσαν εκεί 9.000 ή και περισσότερα χρόνια. «Αυτό είναι μια καλή ευκαιρία να εξετάσουμε αυτά τα θέματα πιο στενά. Το ερώτημα είναι, πόσο βαθιά πάμε πίσω στο χρόνο» τόνισε ο Σκόγκλουντ.
Στην ιδανική περίπτωση, οι ερευνητές θα είναι σε θέση να συγκρίνουν το αρχαίο DNA που ανακτούν από τα οστά των νεολιθικών εποίκων με αυτό του σύγχρονου πληθυσμού. Ο Σκόγκλουντ προειδοποίησε όμως ότι, «είναι πάντα δύσκολο για να εξάγουμε συμπεράσματα , τα οποία βασίζονται ως επί το πλείστον σε σύγχρονα DNA. Τα σύγχρονα πρότυπα δεν είναι απαραιτήτως αντιπροσωπευτικά των αρχαίων προτύπων».
Επίσης, η γεωγραφική εξάπλωση των ατόμων που περιλαμβάνονται στη μελέτη μπορεί να δίνει προτεραιότητα στην Ελλάδα έναντι άλλων οδών, δεδομένου ότι οι μετανάστες ταξίδεψαν κατά μήκος της ακτής της Αδριατικής, μέσω της σημερινής Αλβανίας και την Κροατίας, και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στη νότια Ιταλία. Όπως δήλωσε η Ντόσον, δεν υπήρχε μόνο μια οδός, και «θα ήταν ωραίο να έχουμε περισσότερο κατά μήκος της Αδριατικής».
Ανεξάρτητα από τα ποια ήταν τα ακριβή δρομολόγια των αρχαίων αγροτών, φαίνεται ότι το πέρασμα από νησί σε νησί μπορεί να συνέβαλε στην γρήγορη παγίωση της γεωργίας ως τρόπου ζωής.
Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι η γεωργία εξαπλωνόταν μέσω της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης σε ποσοστό περίπου μισό μίλι κάθε χρόνο, από τα Βαλκάνια προς τη Γερμανία. Αλλά ο Σταματογιαννόπουλος τόνισε ότι η χρονολόγηση του άνθρακα στις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο δείχνει ότι οι γεωργοί περνούσαν από νησί σε νησί, διαδίδοντας τη γεωργία από την Ιταλία σε όλη τη διαδρομή προς την Πορτογαλία σε διάστημα μόλις έξι γενιών.
ΠΗΓΗ
Το στείρο μυαλό του υπερήλικα καθηγητή Σταματογιαννόπουλου και η ύποπτη χρηματοδότηση της έρευνας, οφείλουν να μας κάνουν επιφυλακτικούς για την ορθότητα των "διαπιστώσεων". Ανακόλουθοι και ανυπόστατοι ισχυρισμοί, όπως η ναυτοσύνη των ...αγροτών, που διέπλεαν την Μεσόγειο και η εκ προοιμίου εστία προέλευσης η Ανατολία, μας θυμίζουν την πεποίθηση του καθηγητή, ότι ο άνθρωπος ξεκίνησε από την ...Αφρική (αφροκεντρισμός), θεωρίες που ποτέ δεν επαληθεύτηκαν επιστημονικά, ούτε και στέκουν ιστορικά ή αρχαιολογικά! Η υποτιθέμενη "μετανάστευση" από την Ανατολία προς την Ευρώπη (δια μέσου της Ελλάδας), έρχεται σε απ' ευθείας αντίθεση με τις καθόδους των ελληνικών φύλων (Αχαιών, Δωριέων, κτλ) που φαίνεται να κατήλθαν από τα βόρεια. Εξάλλου, στην Ανατολία εκείνη την περίοδο φαίνεται να κατοικούσαν οι Λυδοί, οι Λέλεγες, οι Κάρες και οι Λύκιοι, που είχαν μικρή ως μεγάλη συνάφεια με τα Ελληνικά πελασγικά και προπελασγικά φύλα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠάντως η γνώση της καλλιέργειας, δεν απαιτεί την μετανάστευση των αγροτών σε άλλα μέρη (πράγμα που φαίνεται παράλογο, αφού οι αγρότες έχουν σταθερή έδρα στη γη που καλλιεργούν και δεν μετατοπίζονται όπως οι κυνηγοί που ψάχνουν για θηράματα), αλλά πολύ απλούστερα, την μεταφορά της τεχνογνωσίας από περιηγητές-επισκέπτες στα δικά τους μέρη (π.χ. ναυτικοί, έμποροι ή πολεμιστές).
Διατηρώ λοιπόν αρκετές επιφυλάξεις.
ΛΥΚΙΟΣ.